Physics- EVERYTHING (all in welsh)

- Pob gwrthrych poeth yn allyru tonnau is-goch.

- Efallai bydd gwrthrychau poeth yn allyru golau a thonnau uwch-fioled hefyd.

- Tonnau hyn yn gwresogi unrhyw beth sy'n eu amsugno.

- Pelydriad thermol yw'r enw a roddir ar y tonnau hyn.

- Pelydriad yw broses lle y gellir trosglwyddo egni thermol (gwres) o un lle i'r lall.

- Y boethaf y gwrthrych, y fwyaf o egni mae'n belydru.

- Rhan o'r sbectrwm electromagnetig yw pelydriad felly, mae'n gallu teithio trwy wactod.

- Pelydrau gwres yn teithio ar gyflymder golau.

- Arwynebau di-sglein tywyll (pwl) yn allyru mwy o belydrias nag arwynebau disglair golau ar yr un tymheredd. Ac arwynebedd du di-sglein yn amsugno pelydriad orau tra mae arwynebau sgleiniog golau yn adlewyrchu pelydriad yn dda.

- Gwahanol rhannau sylwedd ar wahanol dymheredd.

- Dargludiad yw'r enw a roddir ar drosglwyddiad egni gan sylwedd heb i'r sylwedd ei hyn symud.

- Os rowch un pen rhoden fetel mewn fflam Bunsen yn fuan iawn, mae'r pen arall yn rhy boeth yw dal. Hyn yw yw dargludiad.

- Rhai sylweddau yn dargludo gwres yn well nag eraill.

POETH                                                             OER            

    <        >                         LLIF GWRES                  < >

               <        >                                          < >

<        >                                                                   < >

- Gall hylifau a nwyon yn llifo felly, gallent gario egni o leoedd lle mae'r tymheredd yn uwch i lleoedd lle mae'r tymheredd yn is.

- Pan mae rhannau hylifau a nwyon yn gynhasach na'r rhannau uwch, mae'r rhannau cynhesach yn codi a'r rhannau oerach yn disgyn.

- Cerynt darfudiad yw enw symudiadau hyn (diagram) o fewn hylifau a nwyon.

        ^        >        >        >        >        >        >        >        >        >        >        >        >        >        >

        ^                                                        Gwres oer yn suddo  \/                                             \/

        ^                                                                                            \/                                              \/

Gwresogydd                                                                                  \/                                            \/

(Heater/ Radiator)                                                                         \/                                            \/

       ^    <        <         <        <         <        <       <        <        <      \/     <        <       <        <       \/

- Pelydriad Alffa yn cynnwys gronynnau Alffa.

- Mae'n cynnwys dau broton a dau niwtron. 

- Mae'r pwer ioneiddio yn uchel iawn- mwyaf niweidiol tu mewn i'r gorff.

- Mae Alffa yn cael ei stopio gan papur denau neu cm o aer.

- Symbol Alffa yw  α

- Mae pelydriad Beta yn cynnwys electronau egni uchel sy'n cael eu allyrru o'r niwclews.

- Nhw'n ffufio wrth i niwtron hollti'n broton ac electron.

- Mae YN ioneiddio - pwer ioneiddio yn ganolig.

- Mae'n electron sy'n symud.

- Cael ei stopio gan mm o alwminiwm neu rhai metrau o aer.

- Symbol Beta yw  β

- Pelydriad electromagnetig.

- Tonfedd fur iawn.

- Amledd uchel.

- Gall teithio'n bell iawn.

- Felly mae'n ton.

- Dydi fe DDIM yn ioneiddio- y pwer yn isel. GALL pasio trwy'r corff yn hawdd.

- Cael ei stopio gan plwm trwchus neu goncrit trwchus iawn.

-Mae ei ton electromagnetig gyda llawer o egni.

- Symbol Gamma yw  γ

- Cael ei achosi gan ddigryniadau (vibrations).

- Dau brif fath o don yw tonnau ardraws a tonnau arhydol.

- Mae tonnau ardraws yn osgiliadau ar 90° i gyfeiriad y don= fel tonnau golau a dŵr.

- Mae tonnau arhydol yn osgiliadau yn ôl ac ymlaen yn yr un cyfeiriad a'r don= fell tonnau sain.

Tonfedd (Wavelength).

- Hyd un don gyfan. Pob ton yn gael tonfedd sef y pelleter rhwng ddau bwynt olynol ar y donnau cyfagos. Cael ei mesur mewn metrau (m)/centimetrau (cm) neu milimetrau (mm).

Amledd (Frequency).

- Y nifer o donnau sy'n mynd heibio i bwynt mewn eiliad. Mae'n gael ei mesur mewn Hertz (Hz).

Osgled (Ampitude).

- Y pellter mwyaf y gall gronynnau symud o'r safle digynnwrf/ y pellter o ganol y don i'r brig (peak) neu'r cafn (trough).

Tonnau hiraf i'r donnau lleiaf.

- Radio (Radio Waves)

- Microdon (Microwaves)

- Is-goch (Infrared).

- Golau Gweladwy (Visible Light).

- Uwchfioled (Ultraviolet).

- Pelydriad- X (X-Rays).

-  Gama (Gamma).

MAE GAMA, PELYDRIAD-X AC UWCHFIOLED YN IONEIDDIO!!!!!

- Mae gan rhai gronynnau a thonnau electromagnetig digon o egni i rhwygo electronau oddi wrth atomau a moleciwlau. Gall niweidio celloedd DNA a hefyd gall arwain at fffurfio cancr.

Pelydriau Sy'n Ioneiddio.

Mwyaf Niweidiol:                                                       Lleiaf Niweidiol

     Alffa     Beta     Gama     Pelydiad-X      Uwchfioled

     (α)         (β)         (γ)                                       ^

                                                                  (ffurfio ^ cancr)

Pellter o'r haul= UA

- Mercher= 350°C, 0.4UA.

- Gwener= 480°C, 0.7UA.                                                    Planedau Mewnol=

- Y Ddaear= 22°C, 1.0UA.                                       Wedi cael eu greu allon o graig haearn.

- Mawrth= -23°C, 1.5UA.

ASTEROIDAU (Miloedd o sêr fan (small stars))

- Iau= -150°C, 5.2UA

- Sadwrn= -180°C, 9.5UA.                                            Planedau Allanol= Mawr a llai dwys,

- Wranws= -210°C, 19.0UA.                                          atmosffer dwfn a dim wyneb solid.

- Neifion= -220°C, 30.5UA.

Comedau.

- Y mywaf agos mae yn at yr haul, y gyflymaf mae'n teithio.Teithio ar orbit eliptaidd.

Orbitau.

- Orbitau planedau bron yn gylch.

Haul.

- Seren, canol cysawd y haul, planedau'n symud o amgylch yr haul. Creu allan o nwy. Cael egni o ymasiad niwclear trwy newid hydrogen i heliwm.

Galaeth.

- Llwybr llaethog yw galaeth ni. Cylchroi yn araf. Cynnwys biliynau o sêr.

Disgyrchiant.

- Tynnu tuag at y Daear. Grym disgyrchiant rhwng planedau a'r haul ac yn dal y planed mewn obit.

Blwyddyn Golau.

- Pellter mae goleuni'n teithio mewn flwyddyn= 9 miliwn miliwn cilomedr.

Lloeren.

- Lleuad yn lloeren naturiol.